De Nederlandse Gemalenstichting

Mastenbroek

Mastenbroek Genemuiden


Adres
Kamperzeedijk 5
8281 PA Genemuiden

Eigenaar
Stichting

website gemaal
Stichtingsjaar
1856

Status
Werkende staat

Functie
Poldergemaal
Bemalinggebied
Polder Mastenbroek

lozend op
Venerietekanaal / Zwarte Meer

Totaal capaciteit
390 m³/minuut
Ontwerper
J.A. Beijerinck / V. Diggelen

Monumentenstatus
Rijk

 

OORSPRONKELIJKE INSTALLATIE


Motor
Stoom
Pomp
Scheprad
 

HUIDIGE INSTALLATIE


Motor
Stoom

Pomp
Scheprad
Scheprad

Capaciteit
195 m³/minuut
195 m³/minuut

Opvoerhoogte
0,6 meter
0,6 meter

 

Stichting en installaties
Het gemaal Mastenbroek is gesticht in 1856 door de toenmalige Polder Mastenbroek en was toen uitgerust met een 1-cilinder horizontale expansiestoommachine met een tweetal stoomketels van Mij. De Atlas te Amsterdam met een vermogen van 92 pk. De stoomketels zijn in 1926 vervangen door de thans nog aanwezige Lancashire ketel van de firma ten Horn uit Veendam. Hiermee worden twee loskoppelbare schepraderen met een diameter van 6,0 meter en een breedte van 2,15 meter aangedreven. Houten tandwielen zorgen voor de overbrenging, met een reductie van 2 op 1, van de krukasbeweging naar de schepraderen die ongeveer vijf omwentelingen per minuut maken. Een enorm vliegwiel met een diameter van 7,5 meter en een gewicht van 16 ton draagt zorg voor een gelijkmatige gang van de machine. De capaciteit van het gemaal bedroeg 390 m3/min. bij een opvoerhoogte van 0,60 meter. Het gemaal heeft dienst gedaan tot in 1961 het ernaast gebouwde gemaal Veneriete in gebruik werd genomen. De stoommachine verkeert in werkende staat en is daarmee het oudste nog werkende exemplaar van dit type in Europa. Het gemaal kan echter geen water meer verplaatsen door het inkorten van de schepraderen en het dichtmaken van de uitstroom.

Situatie en ensemble
Het gemaal bemaalde de polder Mastenbroek en loosde via het Venerietekanaal op het Zwarte Meer. Over de uitstroom van het gemaal loopt de provinciale weg van Kampen naar Genemuiden (N 760). Naast het gemaal ligt het in 1961 gebouwde, elektrisch aangedreven vijzelgemaal Veneriete. Er tegenover bevindt zich een later gebouwde dienstwoning. Op de plaats van de vroegere kolenopslag bevindt zich nu een nieuw gebouwd bezoekerscentrum met een museale functie.

Gebouw
Het gemaal bestaat uit twee afzonderlijke tegen elkaar geplaatste één-laagse gebouwen met een rechthoekige plattegrond. In het grootste gebouw bevinden zich de ketelruimte en de machinekamer, met tegen de gevel aan de instroomzijde de circa 30 m. hoge schoorsteen. In het kleinere gebouw bevinden zich de beide schepraderen. De constructie bestaat uit een onderbouw van metselwerk met daarop de beide uit roodbruine in kruisverband gemetselde baksteen opgetrokken bouwdelen. De vorm en afmetingen van de in de gevels opgenomen ramen en de overige detaillering van het gebouw zijn typerend voor de uit de tweede helft van de negentiende eeuw daterende bedrijfsgebouwen. Beide bouwdelen zijn afgedekt met aan drie zijden hellende daken gedekt met blauw gesmoorde oud-Hollandse dakpannen.

Waardestelling
Gemaal Mastenbroek is een voor de bemalingsgeschiedenis van Nederland belangrijk voorbeeld van een gaaf bewaard gebleven installatie van met een stoommachine aangedreven schepraderen. Het is een uniek voorbeeld van de vroege toepassing van de stoommachine ten behoeve van de polderbemaling en is het oudste en vrijwel ongeschonden gemaal van deze soort in Nederland. Aan de waarde wordt bijgedragen door de architectuur, de markante situering en het ensemble met het nieuwere gemaal en de dienstwoning.

 
Kaart:

ZOEK IN DE DATABASE

Naam of plaats van het gemaal
 

UITGEBREID ZOEKEN

Provincie
Eigenaar / beheerder
Status
Monumentenstatus
Huidig opvoerwerktuig
Oorspronkelijk opvoerwerktuig
Huidige aandrijving
 
Oorspronkelijke aandrijving
Stichtingsjaar

Uitgebreid zoeken in de database