Stichting en installatie
Het gemaal Schagerkogge is in 1927 gesticht door het toenmalige Heemraadschap van de Schagerkogge. De installatie bestaat uit twee horizontale schroefpompen, fabrikaat Pannevis met een capaciteit van 137 m3/min. elk, bij een opvoerhoogte van 0,70 m. De aandrijving, via rechte Rademaker tandwielkasten, vindt plaats met twee Heemaf SKA 91/6 elektromotoren met een vermogen van 60 kW elk. Voorts is een dubbele vacuüminstallatie aanwezig, bestaande uit een Heemaf elektromotor en een Pannevis pomp. De bedrijfsvoering is geheel geautomatiseerd. In 2007 is het gemaal buiten bedrijf gesteld na de ingebruikname van het, iets westelijker buiten de dorpsbebouwing gebouwde nieuwe vijzelgemaal, eveneens Schagerkogge genaamd.

Situatie en ensemble
Gemaal Schagerkogge is een zogenoemd tussenboezemgemaal. Het bemaalt de Schagerkogge boezem en loost op het kanaal Schagen-Kolhorn dat deel uitmaakt van Verenigde Raaksmaats- en Niedorperkogge boezem. Het gemaal is gesitueerd in de bebouwde kom van Kolhorn op het punt van samenkomst van de Voorsloot en het zogeheten Kleine Slootje en maakt deel uit van het beschermd dorpsgezicht. Dit is helaas tevens de aanleiding tot de toekomstige buiten gebruikstelling door het ontbreken van reële mogelijkheden voor de vereiste capaciteitsuitbreiding, de verbetering van de gebrekkige watertoevoer naar het gemaal en de noodzakelijke mechanisatie van het krooshek reinigingsproces. Een nieuw gemaal, gelegen iets buiten Kolhorn, is inmiddels gereed.

Gebouw
Het gebouw is geheel uit metselwerk opgetrokken op een rechthoekige plattegrond. Het bestaat uit twee lagen met een uitgebouwd gedeelte aan de entree- en de instroomzijde. Hierin bevinden zich respectievelijk de toegang tot het gemaal en het bovenliggende woonhuis gedeelte en de transformatorruimte. Door de ligging aan de dijk, de instroom aan de onderzijde en de er bovenliggende dienstwoning heeft het gebouw een hoog opgaand karakter. De dragende gevels zijn uitgevoerd met in kruisverband gemetselde geelbruine baksteen. De verdiepingen zijn herkenbaar door gestukadoorde waterlijsten in de gevels. Het dak bestaat uit een met rode verbeterde Hollandse pannen afgewerkt tentdak en wordt gemarkeerd door een rondom overstekende houten goot. Het platte dak van de transformatorruimte fungeert als balkon voor de woning. Het gebouw toont een nagenoeg ongeschonden architectuur met herkenbare functionele elementen.

Waardestelling
Het gemaal Schagerkogge is van belang voor de bemalingsgeschiedenis van Nederland als gaaf bewaard voorbeeld van een boezemgemaal met elektrisch aangedreven horizontale schroefpompen. Bijzonder zijn het behoud van de oorspronkelijke vacuüminstallatie en de interieurdetails. Het gemaal ontleent extra waarde aan de geïntegreerde dienstwoning en zijn markante ligging in het beschermde dorpsgezicht van Kolhorn. In hoeverre de aanstaande buiten bedrijfstelling van invloed is op de score en de waardestelling zal nader bepaald moeten worden.