De Nederlandse Gemalenstichting

Rijksstoomgemaal Waalwijk

Rijksstoomgemaal Waalwijk Gansoijen


Adres
Zomerdijk
5154 PP Gansoijen

Eigenaar
Waterschap Aa en Maas
Stichtingsjaar
1897

Status
Niet werkend

Functie
Poldergemaal
Bemalinggebied
Drongelens Kanaal, Dommel en Aa

lozend op
Bergsche Maas

Totaal capaciteit
244 m³/minuut
Ontwerper
Dienst Waterstaat, C.A. Jolles

Monumentenstatus
Rijk

 

OORSPRONKELIJKE INSTALLATIE


Motor
Stoom
Pomp
Centrifugaalpomp
 

HUIDIGE INSTALLATIE


Motor
Stoom

Pomp
Centrifugaalpomp

Capaciteit
244 m³/minuut

Opvoerhoogte
1.1 meter

 

Stichting en historie
Het gemaal in Waalwijk werd in 1896-1898 gebouwd in het kader van de Bergsche Maas-werken. Door de situering in een complexe situatie met twee kruisende kanalen en een nieuwe rivier was de beschikbare ruimte beperkt. Dit leidde tot een bijzonder ontwerp, waarbij als opvoerwerktuig een zogenaamde Kreiselpumpe werd toegepast. Dit pomptype is gebaseerd op het principe van de centrifugaalpomp, maar anders dan tot dan gangbaar was, werd deze liggend, met een verticale as, geplaatst in een open pompkelder onder het gemaal. Omdat de pomp ruim onder het peil van de laagste waterstanden was geplaatst, was een vacuüminstallatie niet nodig. De pomp werd in 1876 ontwikkeld door de ingenieur F. Neukirch uit Bremen. De pomp was tot dat moment in het noorden van Duitsland al in 36 pompinstallaties toegepast. Na een bezoek van de Dienst Waterstaat aan Duitsland werd de installatie besteld bij de firma L.W. Bestenbostel und Sohn in Bremen. De pomp bestond uit een smeedijzeren cilinder met een diameter van 2 m en een lengte van bijna 3,6 m, die waterdicht bevestigd was op een ring, waarin een gietijzeren pompwaaier met tien schoepen in een diameter van 2,4 m was bevestigd. De zuig- en persleiding werd verder geheel uitgevoerd in baksteen metselwerk en gestukadoord. De pomp werd via een krukas aangedreven door een boven de pompkelder geplaatste tandem-compound stoommachine met drie Lancashire stoomketels.
Het complex werd in 1939 gerenoveerd. De overbrenging van de stoommachine op de pomp werd vervangen en er werden twee nieuwe stoomketels geplaatst. Bij de terugtrekking van het Duitse leger in 1944 werden het gebouw en de sluizen echter geheel verwoest. Deze werden in 1946 opnieuw opgetrokken naar een enigszins gewijzigd ontwerp. De installatie bleef grotendeels gespaard en kon na een revisie nog tot 1963 in gebruik blijven. In dat jaar nam het nieuwe, vlakbij gestichte gemaal Gansoyen de taak van het stoomgemaal over.
Hoewel het stoomgemaal in 1975 werd aangewezen als beschermd monument, werd het gebouw in 1988 gesloopt omdat de veiligheid in het geding kwam door funderingsproblemen en het uitblijven van onderhoud. De pomp en de stoommachine werden vanwege de uniciteit van vooral de pomp gespaard en kregen een museale opstelling op de plaats van het oude gemaal.

Situatie
Het gemaal en de uitwateringsluis waren gelegen aan het eind van het Drongelens Kanaal en zorgden voor de afwatering van de Dommel, de Aa en diverse aangrenzende polders op de Bergsche Maas. Onder het kanaal was ook een sifon aangelegd in het al bestaande Zuiderkanaal, dat via een uitwateringsluis in verbinding stond met het Drongelens Kanaal. Het complex bestond verder uit een sluiswachterswoning, een machinistenwoning, een kolenloods en een schotbalkenloods. De restanten van het gemaal zijn aangewezen als rijksmonument.

 
Kaart:

ZOEK IN DE DATABASE

Naam of plaats van het gemaal
 

UITGEBREID ZOEKEN

Provincie
Eigenaar / beheerder
Status
Monumentenstatus
Huidig opvoerwerktuig
Oorspronkelijk opvoerwerktuig
Huidige aandrijving
 
Oorspronkelijke aandrijving
Stichtingsjaar

Uitgebreid zoeken in de database