Stichting en installaties
Het gemaal Overwaard werd gesticht in 1995 door het Hoogheemraadschap van de Alblasserwaard en de Vijfheerenlanden als vervanging voor het oude geëlektrificeerde stoomgemaal De Overwaard (het Wisboom gemaal). Het gemaal is uitgerust met drie vijzels, fabrikaat Spaans, elk met een capaciteit van 500 m3/min., die via Flender tandwielkasten en een snaaroverbrenging worden aangedreven door drie Indar elektromotoren met een vermogen van 355 kW. Enkele jaren na de ingebruikname is het stortpunt van de vijzels met 0.50 meter verhoogd.

Situatie en ensemble
Het gemaal is gelegen aan de Lage Boezem van de Overwaard en maalt uit op de Hoge Boezem van de Overwaard. Aanvankelijk loosde de Hoge Boezem via de Elshoutsluis op de Lek. In 2002 is een afsluitmiddel in de Hoge Boezem gemaakt en is in de sluis een extra opmaalinstallatie (de zogeheten derde trap) gebouwd, welke bestaat uit een drietal, in ophaalbare schotten geplaatste, onderwaterpompen elk met een capaciteit van 250 m3/min. Hierdoor werd het mogelijk tot een rivierpeil van NAP + 3.50 te lozen. Ook het nabij gelegen J.U. Smitgemaal loost, met separate kokers, via deze sluis.

Gebouw
Het gemaal is ontworpen als een gekantelde rechthoekige massa met twee functioneel gescheiden ruimten. Een ruimte waarbinnen de vijzels zijn gehuisvest en een ruimte, in split-level daar tegenaan, waarin zich de aandrijvingen c.a. bevinden. De hoofdconstructie wordt gevormd door vier betonportalen, welke rusten op een betonnen bakconstructie, waarin zich de instromingen, de vijzelgoten en de uitstroomkelders bevinden.Tussen de portalen zijn in de langsgevels en in het dak aluminium glaspuien aangebracht.Ter plaatse van de onderlinge aansluiting van de beide ruimten/bouwdelen bevindt zich een betonnen scheidingswand waarin de waterdichte doorvoeren van de vijzelbalken zijn opgenomen. De beide driehoekige kopgevels zijn uitgevoerd in lichtkleurige betonsteen. Het gebouw is door zijn vormgeving zeer herkenbaar als een vijzelgemaal.

Waardestelling
Het gemaal Overwaard is voor de bemalingsgeschiedenis van Nederland van belang als voorbeeld van een modern boezemgemaal met elektrisch aangedreven vijzels. De ongeschonden architectuur is evenwichtig en functioneel. Aan de waarde wordt bijgedragen door het zichtbare ensemble van diverse molens, een stuw, een sluis en drie andere gemalen.